Nằm nép mình giữa những cánh đồng xanh mướt, làng hương Cao Thôn, một làng nghề truyền thống hơn trăm năm tuổi, là viên ngọc quý của văn hóa Việt. Nơi đây không chỉ lưu giữ bí kíp gia truyền tạo nên những nén hương thơm lừng, mà còn là biểu tượng của tinh thần bền bỉ và sáng tạo của người dân. Hành trình khám phá làng hương thôn Cao sẽ đưa bạn đến gần hơn với những giá trị văn hóa độc đáo, nơi mỗi nén hương kể một câu chuyện về lịch sử, con người và niềm tự hào của một di sản sống động.

Lịch sử hình thành và phát triển

Làng hương thôn Cao (xã Bảo Khê, TP. Hưng Yên) là một trong những làng nghề làm hương xạ lâu đời nhất Việt Nam. Suốt hơn 200 năm qua, nhiều thế hệ tiếp nối và gìn giữ, lan tỏa nét văn hóa đặc sắc vùng đất này.

Làng hương thôn Cao cách Hà Nội khoảng 40km, thuộc địa phận xã Bảo Khê, Thành phố Hưng Yên (tỉnh Hưng Yên), nằm sát ngay đê tả ngạn Sông Hồng.

Theo lời ông Nguyễn Như Khanh, Chủ tịch Hội làng nghề hương xạ thôn Cao, nghề làm hương tại địa phương đã có từ cuối thế kỷ XVIII. Cụ tổ của làng nghề là bà Đào Thị Khương, người đã học được nghề làm hương và trở về truyền dạy lại cho người dân trong làng.

Nghề làm hương truyền thống phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết, đây cũng là yếu tố ảnh hưởng tới giá thành sản phẩm. Nếu thời tiết xấu, phải dùng tới lò sấy để hương khô, giá thành sẽ nhỉnh hơn đôi chút.

Đa số sản phẩm hương truyền thống sẽ bán cho những khách hàng quen. Hương thôn Cao nổi tiếng bởi mùi thơm của thảo mộc, lưu lại tầng hương lâu, điều mà hương ở các nơi khác không có được.

Nhờ đầu tư máy móc hiện tại, mỗi ngày một công nhân có thể sản xuất ra 3 vạn nén hương. Hằng năm, Hội làng nghề lại cùng bà con xây dựng mô hình lớp dạy nghề để truyền lại nghề làm hương truyền thống cho thế hệ con cháu trong làng.

Quy trình sản xuất hương truyền thống

Mỗi nén hương ở đây đều được chăm chút tỉ mỉ. Cấu tạo chính của một nén hương gồm 3 phần: nén hương, bột hương và keo tràm, keo lá lốt kết dính các nén hương và bột hương.

Các vòng hương được tạo ra qua nhiều công đoạn, nhưng công đoạn quan trọng và phức tạp nhất là làm bột hương. Để tạo nên hương thơm đặc trưng, ​​phải kể đến các thành phần chính là các loại thảo mộc như quế, hồi, đại hoàng, đinh hương hoặc nhục đậu khấu. Mỗi hộ gia đình ở bản Cao đều có công thức làm hương riêng.

Sau khi nghiền thành bột, người ta trộn chúng với keo hoặc boi boi. Đây là chất kết dính bột hương lại với nhau để dễ dàng hơn khi cuốn hương.

Từ bột hương, tùy theo từng sản phẩm như vòng hương, nhang, nhang nụ… mà người thợ sẽ có cách làm khác nhau.

Hương se

Đối với nhang, người thợ sẽ dùng những cây nhang màu ở phần gốc. Việc nhuộm màu không chỉ làm đẹp cho cây nhang mà còn đánh dấu lượng bột nhang sử dụng trên cây nhang.

Ngày xưa, khi việc se hương được làm thủ công, ngày nay với máy móc thiết bị hiện đại giúp việc se trở nên nhanh chóng hơn, cũng như nâng cao năng suất lao động.

Hương vòng

Với hương vòng, thợ sẽ dùng máy ép bột thành từng sợi dài sau đó cuốn thành vòng tròn. Những người thợ tay nghề nhanh thoăn thoắt, trong chốc lát đã làm xong vòng hương tròn trịa, đều tăm tắp.

Hương sau khi làm xong cần phải được phơi kỹ lưỡng, vì thế nghề làm hương này đều phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết. Các nén hương cũng như vòng hương đều phải đặt ở những nơi khô ráo, tránh nước và không khí ẩm. Nếu làm hương vào mùa mưa dầm gió bấc thì phải sử dụng lò sấy, nếu không sẽ khiến hương bị mốc và hỏng.

Văn hóa và con người làng Hương

Làng hương thôn Cao không chỉ nổi tiếng với những nén hương thơm ngát mà còn là nơi lưu giữ một nền văn hóa đậm đà bản sắc. Cuộc sống của người dân nơi đây gắn bó chặt chẽ với nghề làm hương, từ những sớm mai se lạnh khi họ chuẩn bị nguyên liệu đến những buổi tối quây quần bên ánh lửa để hoàn thiện sản phẩm. Hương thơm phảng phất không chỉ là mùi vị của tre, của thảo dược, mà còn là hơi thở của truyền thống, của những giá trị văn hóa được truyền qua bao thế hệ.

Người dân thôn Cao mang trong mình niềm tự hào về nghề tổ. Những nghệ nhân lâu năm, với đôi bàn tay chai sần nhưng khéo léo, là linh hồn của làng nghề. Như cụ Nguyễn Văn Hiền, một nghệ nhân đã gắn bó hơn 60 năm với nghề, mỗi câu chuyện cụ kể về cách pha trộn bột hương hay kỹ thuật bó hương đều như một bài học quý giá. Họ không chỉ làm việc vì mưu sinh mà còn vì tình yêu và trách nhiệm giữ gìn bí kíp gia truyền, đảm bảo hương thôn Cao luôn giữ được mùi thơm đặc trưng, không lẫn với bất kỳ nơi đâu.

Trải nghiệm du lịch làng hương thôn Cao

Thưởng ngoạn phong cảnh đồng quê mộc mạc và tìm hiểu về quy trình làm hương

Du khách đến với làng hương Cao Thôn sẽ được chứng kiến ​​sắc đỏ, vàng và hương thơm thoang thoảng của những bó hương được người dân phơi ngoài sân. Ngoài ra, không gian ở Cao Thôn cũng vô cùng yên bình và tĩnh lặng với đồng quê xanh mát. Ngoài ra, nếu muốn tìm hiểu về nghề làm hương tại đây, du khách có thể trải nghiệm quy trình sản xuất và làm những nén hương đặc biệt.

Trải nghiệm tự tay làm nhang

Đây cũng là một trong những trải nghiệm đặc biệt và giá trị mà du khách không nên bỏ qua khi đến Cao Thôn Hưng Yên. Du khách có thể tự tay làm nhang dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân giàu kinh nghiệm. Ngoài ra, du khách cũng có thể mang sản phẩm của mình về nhà để thắp trên bàn thờ tổ tiên.

Check-in cùng bó hương sắc

Những bó hương sắc được đặt ngay trước sân nhà cũng là điểm check-in của nhiều du khách khi đến với làng hương Cao Thôn. Ngoài ra, bạn có thể chụp ảnh vùng quê thanh bình, tĩnh lặng, lưu giữ kỷ niệm cùng bạn bè, người thân trong chuyến đi đến đây.

Làng hương thôn Cao càng trở nên nổi bật khi được chọn làm bối cảnh cho truyền hình thực tế Về quê làm giàu tập 3 do Halotimes tổ chức, phát sóng trên HTV7 vào năm 2025. Trong chương trình, các nghệ sĩ nổi tiếng như MC Quyền Linh,Thu Hà Ceri, và Long Vũ và Ca sĩ Thanh Duy đã tham gia trải nghiệm làm hương, khám phá văn hóa địa phương và quảng bá sản phẩm hương xạ qua livestream bán hàng. Sự xuất hiện của Về quê làm giàu không chỉ tôn vinh nghề làm hương truyền thống mà còn mở ra cơ hội đưa thương hiệu hương thôn Cao đến gần hơn với người tiêu dùng khắp cả nước, đồng thời thúc đẩy du lịch làng nghề.

Kết luận

Làng hương thôn Cao, với hơn một thế kỷ gìn giữ bí kíp gia truyền, không chỉ là biểu tượng của nghề làm hương mà còn là di sản văn hóa sống động, nơi lưu giữ hồn quê Việt. Từ lịch sử trăm năm, quy trình thủ công tinh tế, đến tinh thần đoàn kết của con người và sức sống của một làng nghề giữa thời hiện đại, thôn Cao là minh chứng cho giá trị bền vững của truyền thống. Trong bối cảnh đổi thay, việc bảo tồn và phát huy di sản này càng trở nên ý nghĩa. Hãy một lần ghé thăm thôn Cao, để tự tay làm nên nén hương thơm, cảm nhận hơi thở văn hóa và tiếp nối câu chuyện về một làng nghề độc đáo, nơi mỗi làn khói hương là một lời kể về quá khứ và tương lai.